Europejski System Statystyczny (European Statistical System, ESS) | Publikacje | GUS - Portal Informacyjny

Wersja beta
Napisz sugestię

Unia Europejska i organizacje międzynarodowe

Europejski System Statystyczny (European Statistical System, ESS)

Europejski System Statystyczny (ESS) to partnerstwo Komisji Europejskiej (Eurostatu) z krajowymi urzędami statystycznymi i innymi instytucjami w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (European Free Trade Association, EFTA), które wspólnie tworzą i udostępniają statystyki europejskie.

Eurostat to urząd statystyczny Unii Europejskiej z siedzibą w Luksemburgu, działający od 1953 r. (od 1958 r. w strukturze Komisji Europejskiej). Jego misją jest dostarczanie wiarygodnych i porównywalnych danych na poziomie UE, które umożliwiają porównania między krajami i regionami. W każdym państwie członkowskim tworzenie statystyki europejskiej i współpracę z Eurostatem koordynuje krajowy urząd statystyczny. W Polsce funkcję tę pełni Główny Urząd Statystyczny.

Celem ESS jest dostarczanie porównywalnych, wysokiej jakości danych dla polityk publicznych, biznesu, nauki i obywateli. Podstawą jego działania jest rozporządzenie (WE) nr 223/2009 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 marca 2009 r. w sprawie statystyki europejskiej oraz Europejski Kodeks Praktyk Statystycznych (European Statistics Code of Practice) – zbiór zasad jakości, rzetelności i niezależności statystyki. ESS prowadzi również współpracę z innymi instytucjami UE, a także z organizacjami międzynarodowymi i krajami kandydującymi  w obszarach istotnych dla statystyki, co sprzyja spójnemu wdrażaniu standardów w całej Europie.

Na poziomie strategicznym ESS działa poprzez Komitet Europejskiego Systemu Statystycznego (European Statistical System Committee, ESSC) – forum szefów krajowych urzędów statystycznych oraz Eurostatu. Komitet wyznacza kierunki prac ESS i opiniuje (na wniosek Eurostatu) projekty aktów prawnych dotyczących statystyki, przyjmowanych przez Parlament Europejski i Radę. Wsparcie zapewniają organy doradcze: Europejska Rada Konsultacyjna ds. Zarządzania Statystyką (European Statistical Governance Advisory Board, ESGAB) oraz Europejski Komitet Doradczy ds. Statystyki (European Statistical Advisory Committee, ESAC), a ciągłość prac między posiedzeniami utrzymuje Grupa Partnerska ESS (ESS Partnership Group, PG). Raz w roku odbywa się również konferencja DGINS — spotkanie szefów urzędów statystycznych.

W ramach ESS funkcjonują liczne grupy dyrektorów i grupy robocze, które obejmują priorytetowe obszary statystyki: rachunki narodowe, ceny, rynek pracy, statystyki przedsiębiorstw i globalizację, rolnictwo, zdrowie, środowisko, naukę i innowacje oraz cyfryzację. Współpraca obejmuje także projekty ESSnet, w których urzędy wspólnie rozwijają metody i narzędzia wykorzystywane w statystyce europejskiej.

Zgodnie z art. 13 rozporządzenia 223/2009 ramy prac ESS wyznacza Europejski program statystyczny – wieloletni plan celów i dziedzin działań, przyjmowany przez Parlament Europejski i Radę. Obecny program na lata 2021–2027 stanowi część Programu na rzecz jednolitego rynku (Single Market Programme) ustanowionego rozporządzeniem (UE) 2021/690 i jest realizowany poprzez roczne programy prac.

Rola GUS w Europejskim Systemie Statystycznym

Główny Urząd Statystyczny reprezentuje Polskę w ESS i współtworzy europejskie statystyki. Prezes GUS bierze udział w pracach ESSC oraz w dorocznej konferencji DGINS. W praktyce oznacza to współdecydowanie o kierunkach prac, dbanie, aby przyjęte rozwiązania były możliwe do wdrożenia w Polsce oraz ustalanie realistycznych terminów ich realizacji. Równolegle zespoły eksperckie GUS współpracują z partnerami z innych krajów nad metodami pomiaru istotnych zjawisk – od wzrostu gospodarczego i inflacji, przez rynek pracy i działalność firm, po zdrowie, środowisko czy innowacje. W ramach ESS ustala się definicje i klasyfikacje, testuje się nowe narzędzia i usługi, dostosowując je do zmieniających się potrzeb i oczekiwań różnych grup użytkowników.

GUS na bieżąco przekazuje do Eurostatu zestandaryzowane dane — zarówno zagregowane wskaźniki, jak i wyniki badań statystycznych (np. rynku pracy czy warunków życia). Transmisje danych odbywają się według uzgodnionych kalendarzy, a dane poddawane są  automatycznym kontrolom oraz merytorycznej weryfikacji. GUS dba również o ich właściwy opis: przygotowywane są  raporty jakości i metadane zgodnie z unijnymi standardami. Ponadto GUS jest poddawany regularnym przeglądom jakości (peer review) według Europejskiego Kodeksu Praktyk Statystycznych, a wnioski z tych audytów są przekładane na konkretne działania i monitorowanie postępów.

Wspólnie z partnerami w ESS rozwijamy nowoczesne metody i narzędzia. Pracujemy nad wykorzystaniem nowych źródeł (m.in. danych internetowych czy „skanerowych” z kas w sklepach), łączymy rejestry administracyjne, doskonalimy ochronę poufności i interoperacyjność systemów. Efektem są wspólne rozwiązania, prototypy i szkolenia, z których korzystają urzędy w całej sieci. Część prac finansowana jest z grantów Eurostatu w programie „European statistics”. 

DGINS 2021 w Warszawie (27–28 października 2021 r.)

DGINS to doroczne, strategiczne konferencje dyrektorów generalnych europejskich urzędów statystycznych. Polska była gospodarzem spotkania, które odbyło się w 2021 r. w Warszawie. Podczas obrad dyskutowano o priorytetach rozwoju statystyki po pandemii — m.in. o odporności procesów wytwarzania danych, ciągłości operacyjnej, nowych źródłach i interoperacyjności systemów oraz o pomiarze transformacji cyfrowej i zielonej. Dyskusje na konferencji  DGINS doprowadziły do podpisania Memorandum Warszawskiego. Memorandum wskazuje na strategiczną rolę włączenia obserwacji Ziemi do systemu statystyki publicznej UE, jako kluczowego źródła danych dla polityk środowiskowych, klimatycznych i zrównoważonego rozwoju.  .

ESSnet Web Intelligence Network (WIN)

ESSnet to projekty, w których urzędy z różnych krajów wspólnie rozwijają metody i narzędzia. W ramach projektu WIN GUS koordynował prace nad wykorzystaniem danych internetowych w statystyce oficjalnej: wypracowano ramy prawne i etyczne, wspólne narzędzia pobierania, zasady kontroli jakości, metadane. Powstały dobre praktyki i prototypy zastosowań (m.in. dla obserwacji cen, ofert pracy, aktywności turystycznej) oraz program szkoleń dla urzędów ESS. Podsumowanie projektu odbyło się podczas konferencji w Gdańsku (4–5 lutego 2025 r.).

III runda peer review ESS (przegląd 2022 r., raport 2023 r.)

Co około 7 lat każdy z krajów ESS podlega tzw. Peer review, tj. zewnętrznej ocenie zgodności działania krajowego systemu statystycznego z Europejskim Kodeksem Praktyk  Statystycznych. Podczas ostatniego przeglądu w Polsce ocenie podlegały m.in. ramy prawne, niezależność, zarządzanie jakością, poufność, źródła danych i komunikację. W raporcie z przeglądu podkreślono atuty polskiej statystyki – szerokie wykorzystanie danych administracyjnych i sprawną współpracę z dysponentami rejestrów – oraz zalecono dalsze wzmocnienie dostępu do źródeł, rozwój usług dla badaczy i kompetencji data‑science.

Dlaczego to ważne?

  • Jednolite definicje, klasyfikacje i standardy jakości – tworzące wspólne zasady i prawo unijne – sprawiają, że wskaźniki powstają w ten sam sposób w każdym kraju, dzięki czemu są porównywalne i wiarygodne.
  • Dzięki efektowi skali – wspólnym narzędziom, metodom i projektom – maleją koszty, przyspiesza modernizacja i spadają obciążenia sprawozdawcze dla przedsiębiorstw i obywateli.
  • Spójne dane z krajów UE zasilają kluczowe procesy (Europejski Semestr, polityka spójności, Zielony Ład), co przekłada się na lepsze decyzje publiczne – rzetelne oceny efektów polityk i lepsze planowanie działań.
  • Kodeks Praktyk, system peer review i zasady ochrony poufności zwiększają wiarygodność statystyk i przejrzystość procesu ich tworzenia, a co za tym idzie wzmacniają bezpieczeństwo danych i zaufanie do statystyki publicznej.
  • Współpraca przy projektach ESSnet podnosi kompetencje ekspertów Głównego Urzędu Statystycznego i zapewnia dostęp do sprawdzonych rozwiązań, a w skali ESS prowadzi do zharmonizowanych wytycznych i narzędzi, które można łatwo przenosić między krajami.

Dowiedz się więcej: